Ҳар бир инсоннинг руҳияти ноёб эканлигини ҳамма билади. Ва бу организмнинг жисмоний ва биологик хусусиятлари билан ҳам, ижтимоий хусусиятлар мажмуаси билан ҳам боғлиқ.
Темперамент нима?
Темперамент ҳиссиётларнинг чуқурлиги, интенсивлиги ва барқарорлиги, энергия ва ҳаракат тезлиги, ҳиссий таъсирчанлик ва руҳий ҳаётнинг бошқа кўплаб хусусиятларини ўз ичига олган одамларнинг руҳий фарқларини англатади.
Темперамент хулқ-атворнинг динамик томонларини акс эттиради ва асосан туғмадир. Унинг хоссалари инсоннинг бошқа психик хусусиятларининг хоссаларига қараганда барқарорроқдир.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак: темперамент психиканинг индивидуал ўзига хос хусусиятлари сифатида қаралиши керак, бу эса шахснинг ақлий фаолияти динамикасини белгилайди; мотивлари, мақсадлари мазмунидан қатъи назар, турли хил фаолиятда бир хил тарзда намоён бўладиган ва балоғат ёшида ўзгармаган ҳолда қолади.
Бироқ темперамент турлари ва уларнинг хусусиятларини кўриб чиқишдан олдин шуни айтиш керакки, темперамент яхши ёки ёмон бўлиши мумкин эмас, чунки. ҳар бир турнинг ўзига хос афзалликлари бўлиб, ҳар қандай шахснинг са’й-ҳаракатлари унинг камчиликларини тузатишга эмас, балки унинг афзалликларидан кундалик ҳаётда ва фаолиятда самарали фойдаланишга қаратилган бўлиши керак.
Темперамент типологияларини яратиш
Қадим замонлардан бери одамлар турли одамларнинг типик руҳий хусусиятларини тушунишга ва таъкидлашга ва уларни оз сонли умумлаштирувчи моделларга бирлаштиришга ҳаракат қилишган. Айнан шу моделлар темперамент турлари деб аталган.
Расмий равишда темперамент ҳақидаги таълимотни қадимги юнон шифокори Гиппократ яратган, у одамлар тўртта асосий "тана шарбати" - қон, балғам, сариқ ўт ва қора сафрода фарқланади, деб таъкидлаган. Гиппократнинг таълимотига амал қилган ҳолда, антик даврнинг машҳур шифокори Клавдий Гален ўзининг биринчи темперамент типологиясини яратди ва уни "Де Темпераментум" рисоласида баён қилди. Унинг ғояларига кўра, темпераментнинг тури инсон танасида қайси турдаги "шарбат" устунлик қилишига боғлиқ. Гален темпераментнинг тўртта маълум турини ажратиб кўрсатди: меланхолик (қора ўт устунлик қилади), холерик (сариқ ўт устунлик қилади), флегматик (балғам устунлик қилади) ва сангуине (қон устунлик қилади). Тақдим этилган контсептсия кўп асрлар давомида олимлар учун катта аҳамиятга эга эди.
Темперамент (лат. темпераментум - “мутаносиблик”, “қисмларнинг тоʻгʻри нисбати”) –
Темперамент қаердан келади?
Физиологик нуқтаи назардан темперамент инсоннинг асаб фаолияти тури билан белгиланади, бу эса инсоннинг атрофдаги дунё билан муносабатига таъсир қилади. Қўпол қилиб айтганда, биз у билан туғилганмиз.
Дурдона Сайфиддин қизи
